Często sadzony w parkach i koło domów czarny bez (Sambucus Nigra) to krzew lub niewielkie drzewo pospolicie występujące w całej Europie. Spotykany jest także jest w Turcji, na Bliskim Wschodzie, w rejonie Kaukazu, w Iraku i w północnym Iranie, a także w indyjskich stanach Dżammu i Kaszmir oraz Himachal Pradesh. Od wieków wykorzystywany był zarówno w medycynie ludowej oraz w celach kulinarnych. Surowcem leczniczym są kwiaty oraz owoce. Trzeba jednak pamiętać, że w całej roślinie znajduje się trująca sambunigryna. Pozbywamy się jej w wyniku obróbki termicznej (przede wszystkim gotowania) surowca zielarskiego.
Kwiaty czarnego bzu
Zbiera się je w suchy, słoneczny dzień całymi baldachami. Muszą być w pełni rozwinięte, ale nie przekwitnięte. Jako surowiec na napary suszy się je w zacienionym, przewiewnym miejscu w temperaturze maksymalnie 35 stopni Celsjusza. Bezpieczna dzienna porcja naparu z kwiatów czarnego bzu to dawka przygotowana z 10-15 g surowca. Przedawkowanie objawia się biegunką, nudnościami i wielomoczem.
Kwiaty czarnego bzu są bogate we flawonoidy (głównie rutozyd), kwasy fenolowe (kawowy, ferulowy, chlorogenowy), olejek eteryczny, śluz i niewielkie ilości garbników. Działają one napotnie oraz zwiększają wydalanie moczu. Za sprawą rutozydu uszczelniają i uelastyczniają naczynia krwionośne. Stosuje się podczas przeziębienia, infekcjach bakteryjnych i wirusowych jako łagodny środek napotny, przeciwgorączkowy i moczopędny pomagający usuwać toksyny. Napar stosuje się także do płukanek jamy ustnej i gardła, a także przemywania oczu podczas zapalenia spojówek. Dawniej używano kwiatów czarnego bzu do pobudzenia laktacji u kobiet.
Syrop z kwiatów czarnego bzu
Składniki:
- 30-40 baldachów kwiatowych,
- 5-6 cytryn,
- 2-2,5 l wody,
- 1,5 kg cukru brązowego,
- 1-2 laski naturalnej wanilii.
Kwiaty oddzielamy od szypułek i zostawiamy na arkuszu papieru na kilka godzin (w celu pozbycia się robaczków, ponieważ kwiatów nie myjemy – chodzi nam o cenny pyłek). Po tym czasie zalewamy je w dużym garnku wrzątkiem i odstawiamy na 12 godzin. Następnie dodajemy sok z cytryn, cukier oraz wanilię. Całość podgrzewamy i mieszamy do rozpuszczenia cukru. Gorący syrop wlewamy do słojów. Szczelnie zakręcamy i odstawiamy do ostygnięcia. Wieczka powinny zostać zassane do wewnątrz słojów. Tak przygotowany sok możemy przechowywać wiele miesięcy, a nawet lat.
Czarny bez – owoce
Zbieramy je w pełni dojrzałe (tylko czarne), najlepiej po deszczowym dniu. Zielone i fioletowe usuwamy ze względu na duże ilości trującej sambunigryny. Można z nich robić dżemy, konfitury, soki, wino, nalewkę jednak zawsze po uprzednim gotowaniu.
Zawierają glikozydy antocyjanowe, garbniki, organiczne kwasy: jabłkowy, szikimowy, fenolokwasy, witaminy: C i te z grupy B, pektyny i cukry. Dzięki takiemu składowi działają odtruwająco, m.in. na toksyny bakteryjne. Zwiększają usuwanie toksycznych metabolitów w dnie moczanowej, gośćcu, chorobach zakaźnych oraz w niektórych dermatozach. Jednocześnie wykazują działanie przeciwbólowe w rwie kulszowej, zapaleniu nerwu trójdzielnego oraz przy niektórych nerwobólach.
Nalewka z owoców czarnego bzu
Składniki:
- 2 kg dojrzałych owoców czarnego bzu,
- 2,5 l spirytusu 60 proc.,
- 0,5 kg cukru,
- sok z jednaj cytryny,
- kilka goździków.
Owoce zalewamy wrzątkiem i gotujemy kilka minut, odcedzamy i owoce przesypujemy do dużego słoja. Zasypujemy cukrem. Na drugi dzień dolewamy spirytus, sok z cytryny oraz goździki. Szczelnie zamykamy i trzymamy w ciemnym miejscu codziennie wstrząsając nastawem. Po ośmiu tygodniach przecedzamy go przez sito z drobnymi oczkami i przelewamy do butelek. Odczekujemy jeszcze kilka tygodni, aby nalewka dojrzała. Pijemy 50 g 2-3 razy dziennie.
